Nadir Toprak Elementleri

Nadir Toprak Elementleri 

Aylardır gündemde olan bir konu var... 

Nadir toprak elementleri. 

ABD başkanı Donald Trump’ın dilinden düşmüyor. Farklı ülkelerdeki nadir toprak elementlerinin peşinde... 

Ukrayna'yı ve Zelensky’i baskı altına alarak oradaki nadir elementleri ele geçirmiş görünüyor. 

Türkiye Cumhuriyeti resmi makamlarının son ABD gezisinde nadir elementlerin gündeme geldiği konuşuldu. Nasıl bir anlaşma yapıldığının yakında açıklanması muhtemel. 

Son olarak Trump’ın Suriye'nin başına getirilen eski terörist yeni başkan Collani (El Şara) ile nadir toprak elementleri konusunda anlaştığı iddia ediliyor. 

Nadir toprak elementleri neden bu kadar gündemi işgal ediyor? 

Çin, nadir toprak elementleri konusunda en önde gelen ülke.  

Hem rezerv olarak hem de işleme kapasitesi açısından lider pozisyonda. 

Şu an ekonomik büyüme ve potansiyel olarak ilk sırada yer alan Çin, NTE ile birlikte ABD'nin elinden dünya liderliğini alabilir gibi görünüyor. 

Bu durum ABD ve Trump'ı çok rahatsız etmişe benziyor. 

O nedenle NTE çok önemli.  

Dünya siyasetini bu denli meşgul eden nadir toprak elementleri hangileri ve ne işe yarıyorlar? 

* 

Nadir toprak elementleri (REE / NTE) 17 elementten oluşuyor ve teknoloji, savunma, enerji alanlarında stratejik öneme sahipler. 

“Nadir toprak elementleri” (NTE) terimi, periyodik tabloda atom numaraları 57-71 aralığında yer alan lantanitleri (La – Lantanum, Ce – Seryum, Pr – Praseodim, Nd – Neodimyum, Pm – Prometyum, Sm – Samaryum, Eu – Evropyum, Gd – Gadolinyum, Tb – Terbinyum, Dy – Disprosyum, Ho – Holmiyum, Er – Erbiyum, Tm – Tulyum, Yb – Yiterbiyum, Lu – Lutesyum) ve bunlara benzer kimyasal özellikler taşıyan 21 Scandium (Sc) ile 39 Yttrium (Y) elementlerini içeriyor. 

Bu tür elementler, elektrikli araç motorları, rüzgâr türbinleri, savunma sanayi, lazer ve uydu sistemleri gibi yüksek teknoloji uygulamalarında kritik öneme sahipler. 

Ayrıca genel olarak teknoloji, elektronik, savunma ve enerji alanlarında “kritik metaller” ya da “kritik mineraller” olarak anılan gruplar içinde, lityum, titanyum, berilyum, grafit, vanadyum gibi metaller de yer alıyor; nadir bulunmaları ya da işlenmesinin zor olması nedeniyle stratejik öneme sahipler. 

Neden “nadir”?  

Teknik olarak bu elementler yer kabuğunda çok az bulunmuyor. 

Ancak ekonomik olarak çıkarılması, saflaştırılması ve kullanıma hazır hale getirilmesi zor olduğundan “nadir” ifadesi kullanılıyor. 

Nerelerde kullanılıyor: 

Neodimyum (Nd): güçlü mıknatıslar, elektrikli motorlar.  

Praseodimyum (Pr), Terbiyum (Tb), Disprosyum (Dy) gibi daha “ağır” nadir toprak elementleri: manyetik, optik ve savunma sanayii uygulamaları.  

* 

Çin: Dünya çapında NTE rezervleri bakımından başta geliyor.  

Çin’in üretim kontrolündeki yüzdelik oranları oldukça yüksek; dünya üretiminin yaklaşık %70’i civarında.  

2024 yılında yaklaşık 270.000 metrik ton NTE üretimiyle dünya lideri. 

Çin, yalnızca üretimde değil, aynı zamanda işleme/saflaştırma kapasitesi bakımından da dünya çapında hâkim durumda. 

Bazı kaynaklara göre işleme kapasitesinin % 85-90 civarı Çin’e ait. 

Bu durum, maden çıkartma ile yetinmeyip “arı ürün” haline getirme aşamasında da Çin’in avantajlı olduğunu gösteriyor.  

ABD: 2024 yılında yaklaşık 45.000 metrik ton üretimle Çin’den sonra geliyor.  

Brezilya: Rezerv bakımından büyük potansiyele sahip olduğu belirtiliyor.  

Avustralya: Rezerv açısından da öne çıkıyor; 2024 yılı itibarıyla yaklaşık 13.000 metrik ton üretim yapmış. 

* 

Türkiye'de hangi pozisyonda... 

2022 yılında Enerji Bakanlığı tarafından, Eskişehir’in Beylikova ilçesi civarında yaklaşık 694 milyon tonluk nadir toprak elementi rezervi bulunduğu açıklandı. 

Bu rezervde açıklamaya göre 17 elementten 10 tanesi üretime uygun durumda.  

Rezervin derinliği, ekonomik çıkarılabilirliği ve işleme kapasitesi konusunda bazı şüpheler var. 

Örneğin, bir analizde rezervin % 0.2-2 oranında nadir toprak oksidi içerebileceği ve bu da 14 milyon ton gibi bir miktara karşılık gelebileceği öne sürülüyor. 

Bu rezervde yıllık 570.000 ton işleme kapasitesine ulaşmak hedefleniyor. 

Beylikova dışında yine Eskişehir  Kızılcaören ve Malatya Kuluncak'ta da rezervler bulunuyor. 

Sahada ayrıca barit (BaSO₄) ve florit (CaF₂) gibi birlikte çıkan mineraller ve toryum (Th) yan ürün olarak da değerlendiriliyor. 

Bu elementlerin çoğu hafif nadir toprak elementleri grubunda yer alıyor. 

Örneğin, bir çalışmaya göre sahadaki NTE içeriğinin yaklaşık % 97’si “La, Ce, Nd ve Pr” gibi hafif nadir toprak elementlerinden oluşuyor. 

2023 yılında sahada pilot bir tesisin açılışı yapıldı,“Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü Beylikova Florit-Barit-NTE İşletmesi” adı altında bir tesis kuruldu. 

Pilot tesiste yıllık 1.200 ton cevher işlenmesi hedefleniyor.  

Yıllık 570.000 ton cevher işleme kapasitesiyle, yaklaşık 10.000 ton nadir toprak oksidi üretimi planlanıyor. 

Türkiye, nadir toprak elementleri açısından “üretebilen ülkeler” arasında yer almayı hedefliyor.  

* 

Görünen o ki, dünyada petrolün, doğalgazın yerini alacak yeni bir savaş var ve sebebi de nadir toprak elementleri olacak.  

Türkiye bu savaşın tam göbeğinde. Mehmet Ali Birand "Bu madenler olduğu sürece küresel güçler Türkiye'yi rahat bırakmazlar" demişti.  

Trump'ın ve küresel şirketlerin ilgisine bakılırsa haksız da sayılmaz. 

Bu madenleri korumak ve vatanın hizmetine sunmak geleceğimiz açısından çok önemli.  

Bu elementlerin ham olarak satılması yerine işlenerek katma değeri yüksek ürünler şeklinde degerlendirilmesi ülke ekonomisi için hayati önem taşıyor. 

Türkiye Cumhuriyeti'nin meşruiyetini korumak adına hepimizin duyarlılığını ve gayretini gerektiriyor.